مکان مجازی1

شناخت فضای مجازی می‌تواند ما را در بهره‌گیری هر چه بیشتر از آن و نحوه مواجهه با آن کمک کند. اولین چیزی که در این باره باید به آن توجه کرد، تفاوت میان فضای مجازی و فضای فیزیکی و مادی است. این دو فضا تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند، اما تفاوت بنیادین آن‌ها در مفهوم مکان و زمان در فضای مجازی و فضای فیزیکی است. در این یادداشت برای تبیین مفهوم «مکان مجازی» به تفاوت‌ معنای مفهوم «فضا» با مفهوم «مکان» خواهیم پرداخت.

ما معمولا در مورد فضای فیزیکی از لفظ مکان و در مورد فضای مجازی از لفظ فضا استفاده می‌کنیم. نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان، مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوری‌که درک این مفهوم، بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. مکان دارای محتوا است، ولی فضا نوعی خلاء است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می‌توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست.

در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی‌معنا است.

فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می‌زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می‌طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می‌پردازیم.

اگر بخواهیم با تعریفی که برای مکان در فضای فیزیکی وجود دارد، در مورد فضای مجازی صحبت کنیم به این نتیجه می‌رسیم که نمی‌توان مفهوم مکان را برای فضای مجازی صحیح دانست اما جهان مجازی به سمتی می‌رود که «مکانیت» در آن آهسته آهسته شکل می‌گیرد و کاربران کم‌کم دارای محدوده‌های خاص و مشخصی برای خود می‌شوند که حتی گاهی اوقات حاضرند برای قرار گرفتن در آن مکان مجازی هزینه کنند.

فضای مجازی از چندین جهت مقوله مکان را دچار تغییر کرده است.

اگر مفهوم مکان را متناسب با فضای مجازی تعریف کنیم هم می‌توانیم از ابهامی که کلمه «فضا» برای‌مان ایجاد می‌کند خارج شویم و هم می‌توانیم فضای مجازی را بهتر تصور کنیم.

این مفهوم در دنیای فیزیکی حالت ایستا دارد و بیشتر غیرقابل انعطاف است ولی در دنیای مجازی چنین نیست.  

در یادداشت بعدی، برخی از ویژگی‌های «مکان مجازی» را تبیین خواهیم کرد. 

بیایید شورش را دربیاوریم!

بارها این جمله را شنیده‌ایم: عزاداری هم شور می‌خواهد و هم شعور. اما این جمله معمولا به نفع شعور و به ضرر شور تمام می‌شود. بله قطعا هر چه فهم ما از پیام اباعبدالله –علیه السلام- و نهضت او بالاتر رود اشکمان با ارزش‌تر خواهد بود. اما حسین –علیه السلام- شعار شیعه است و باید فریاد زده شود. اصلا هر آنکه شعورش بیش، شورش بیشتر! اصلا همین‌ها باید شورش را دربیاورند!

ائمه اطهار –علیهم السلام- در ماندگاری پیام عاشورا تلاش زیادی را به کار بسته‌اند. چه روایت‌هایی که در مدح مادحین اباعبدالله-علیه السلام- وارد نشده و چه ثواب‌هایی که برای عزادار او نوشته نشده. زیارت اربعین هم که از نشانه‌های مؤمن است. ذلِکَ وَمَن یُعَظّمْ شَعَائِرَ اللّهِ فَإِنّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ (حج/32)

اصلا قضیه تعظیم شعائر حسینی به قبل از شهادت اباعبدالله-علیه السلام- برمی‌گردد. چهارده معصوم –علیهم السلام- همگی بر ماتم حسین-علیه السلام- گریه کرده‌اند. از پیامبر –صلی الله علیه و آله و سلم- گرفته که بارها هنگام دیدن نوه دختری‌شان بلند بلند گریه کردند و به اصحاب خبر شهادت نوه عزیزشان را دادند. تا امام زمان-عجل الله تعالی فرجه الشریف- که با شعار یالثارات الحسین قیام خواهند کرد.

پیام عاشورا با گذشت صدها سال همچنان میان شیعیان و غیرشیعیان در حال بازتولید است. هیئات، دسته‌های عزا، منبرها و... هر ساله این پیام را بازنشر می‌کنند. اما این‌ها همه کم است.

پس بیایید شورش را دربیاوریم! پوشیدن لباس عزا کم است. باید خانه را سیاه‌پوش کنیم. دسته عزا راه بیاندازیم. گریه کردن کم است. باید داد زد. باید حسین –علیه السلام- را فریاد کرد. همه باید بدانند حسین –علیه السلام- کیست و برای چه کشته شده است؟ اگر همه ندانند پس چطور مهدی فاطمه –عجل الله تعالی فرجه الشریف- شعار کسی را دهد که در عالم هنوز ناشناخته است؟ همه باید بدانند، همه!

«سید الشهدا را این گریه ها حفظ کرده است مکتبش را، این مصیبت ها و داد و قالها حفظ کرده، این سینه زنی ها و این دستجات ... اینها حفظ کرده... هیاهو می خواهد، هر مکتبی هیاهو می خواهد، باید پایش سینه بزنند، هر مکتبی تا پایش سینه زن نباشد، تا پایش گریه کن نباشد، تا پایش توی سر و سینه زدن نباشد حفظ نمی شود ... این گریه ها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را، این ذکر مصیبت ها زنده نگه داشته مکتب سید الشهدا را. ما باید برای یک شهیدی که از دستمان میرود علم (پرچم) به پا کنیم، نوحه خوانی کنیم، گریه کنیم، فریاد کنیم» (صحیفه نور ج 8/ 69-71)