مکان مجازی1

شناخت فضای مجازی می‌تواند ما را در بهره‌گیری هر چه بیشتر از آن و نحوه مواجهه با آن کمک کند. اولین چیزی که در این باره باید به آن توجه کرد، تفاوت میان فضای مجازی و فضای فیزیکی و مادی است. این دو فضا تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند، اما تفاوت بنیادین آن‌ها در مفهوم مکان و زمان در فضای مجازی و فضای فیزیکی است. در این یادداشت برای تبیین مفهوم «مکان مجازی» به تفاوت‌ معنای مفهوم «فضا» با مفهوم «مکان» خواهیم پرداخت.

ما معمولا در مورد فضای فیزیکی از لفظ مکان و در مورد فضای مجازی از لفظ فضا استفاده می‌کنیم. نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان، مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوری‌که درک این مفهوم، بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. مکان دارای محتوا است، ولی فضا نوعی خلاء است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می‌توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست.

در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی‌معنا است.

فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می‌زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می‌طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می‌پردازیم.

اگر بخواهیم با تعریفی که برای مکان در فضای فیزیکی وجود دارد، در مورد فضای مجازی صحبت کنیم به این نتیجه می‌رسیم که نمی‌توان مفهوم مکان را برای فضای مجازی صحیح دانست اما جهان مجازی به سمتی می‌رود که «مکانیت» در آن آهسته آهسته شکل می‌گیرد و کاربران کم‌کم دارای محدوده‌های خاص و مشخصی برای خود می‌شوند که حتی گاهی اوقات حاضرند برای قرار گرفتن در آن مکان مجازی هزینه کنند.

فضای مجازی از چندین جهت مقوله مکان را دچار تغییر کرده است.

اگر مفهوم مکان را متناسب با فضای مجازی تعریف کنیم هم می‌توانیم از ابهامی که کلمه «فضا» برای‌مان ایجاد می‌کند خارج شویم و هم می‌توانیم فضای مجازی را بهتر تصور کنیم.

این مفهوم در دنیای فیزیکی حالت ایستا دارد و بیشتر غیرقابل انعطاف است ولی در دنیای مجازی چنین نیست.  

در یادداشت بعدی، برخی از ویژگی‌های «مکان مجازی» را تبیین خواهیم کرد.